pojęcia

megality

budowle z wielkich brył kamiennych nie wiązanych zaprawą

menhiry

potężne pionowe słupy kamienne, surowe lub z grubsza obrobione, występujące pojedynczo lub w grupach

dolmeny

konstrukcje z pionowych brył kamiennych przykrytych głazem, najczęściej służyły jako grobowiec

stela

kamienna, ustawiona pionowo płyta z inskrypcją lub płaskorzeźbioną dekoracją; pomnik nagrobny

pylon

trapezoidalna brama wejściowa (świątynia egipska - Nowe Państwo)

filar

pionowa podpora o przekroju czworoboku

ziggurat

świątynia budowana z cegły, na planie kwadratu, złożona z kilku kondygnacji (Mezopotamia)

izokefalizm

sposób kompozycji polegający na przedstawianiu postaci o jednakowym wzroście

gemmy

kamień ozdobiony reliefem; w Mezopotamii wykonywane w glinie pieczęcie cylindryczne ozdobione ornamentami stanowiące głównie pieczęć władcy

hypogeum

pomieszczenie podziemne, zbudowane najczęściej na planie koła, prostokąta lub w kształcie litery T z niewielką partią nadziemną, sumeryjski grobowiec królewski

kudurru

kamienie graniczne, rodzaj dokumentu, na którym obrazami i pismem klinowym wyryte były postanowienia dotyczące własności ziemskiej; umieszczano je w świątyniach (Babilonia)

lamassu

demony z głową władcy, skrzydłami orła, ogonem lwa, stopami byka; miały po pięć nóg, aby wskazywać, że ciągle są w ruchu, strzegą wejścia (Asyria)

horror vacui

lęk przed przestrzenią, zabudowane tło, wiele szczegółów nagromadzonych na ciasnej powierzchni

megaron

prostokątny budynek o jednym pomieszczeniu, w centrum miejsce na gnisko; budynek mieszkalny bądź mała świątynia

tolos

grobowiec na planie koła, z fałszywą kopułą i olbrzymim korytarzem poprzedzającym główną komorę

temenos

wydzielony, nietykalny obszar poświęcony bóstwu albo przeznaczony dla celów kultu

figura piramidale

kształt piramidy, w który zamknięta jest kompozycyjnie główna grupa figuur w rzeźbie lub na obrazie

weryzm

skrajny realizm

kanopy etruskie

naczynia człekokształtne

okulus

otwór kopule w stanowiący źródło światła we wnętrzu np. Panteonu

mauzoleum

wielki monumentalny grobowiec na planie centralnym

bazylika

budowla wznoszona na planie prostokąta, podzielona na 3 nawy kolumnadą, nawa główna jest najwyższa

curia

miejsce posiedzeń senatu w star. Rzymie

rosta

publiczna mównica w star. Rzymie

perystyl

wewnętrzny ogródek otoczony kolumnowym portykiem

kolumna

wolnostojący monument w formie kolumny umieszczanej w centralnych miejscach dużych placów wieńczony fiurą

łuk triumfalny

rodzaj wolnostojącej bramy, której przejścia zwieńczone są półkolistymi łukami; w centralnej części attyki umieszczona jest inskrypcja opowiadająca o bohaterskich czynach i zwycięstwach cesarza; tej samej tematyce są poświęcone reliefy wewnątrz przejścia;

malarstwo inkrustacyjne

imitujące okładzinę z barwnych kamieni, marmuru

malarstwo architektoniczne

stwarzające iluzję głębi przestrzennej za pomocą malowanych elementów architektonicznych

kamea

gemma rzeźbiona wypukło

katakumby

cmentarze, grobowce podziemne

baptysterium

budynek przeznaczony do obrzędu chrztu

ryzalit

występujący fragment muru

sala hypostylowa

"sala tysiąca kolumn", pomieszczenie w którym strop jest podtrzymywany przez wiele kolumn

herma

podpora męska, postać bez nóg

atlant

podpora meska, cała postać

kasetony

prostokątne wnęki

arkada

łuk podtrzymywany przez 2 podpory

akroteriony

dekoracja wieńcząca szczyti boczne narożniki dachu, zazwyczaj z terakoty, brązu lub marmuru

spiętrzenie porządków

układ wg. którego na kilku kondygnacjach znajdują się różne porządki kolumn

wielki porządek

kiedy jedna kolumna obejmuje kilka kondygnacji

psychostazja

motyw ważenia dusz

stiuk

materiał zdobniczy nakładany na ściany i elementy arch. wnętrz (rzadziej elewacji); w skład którego wchodzi wapno, piasek marmurowy, gips, klej i barwniki; ze stiuku kształtuje się motywy figuralne, ornamentalne, a nawet architektoniczna

meczet

muzułmańska budowla kultowa pełniąca funkcję domu modlitwy

minarety

wieże meczetu

hodegetria

typ ikonograficzny wizerunków Matki Boskiej z Dzieciątkiem ukazujący Marię, która prawą dłonią wskazuje na Chrystusa na jej lewym ramieniu, zwracającego się w stronę widza i unoszącego prawą dłoń w geście błogosławieństwa

eleusa

(miłosierna) typ ikonogrficzny przedstawień Matki Boskiej z Dzieciątkiem, ukazujący Marię, trzymającą w ramionach małego Chrystusa i skłaniającą ku niemu głowę; Jezus obejmuje Marię za szyję i przytula policzek do jej twarzy; takie ujęcie służy wyeksponow

deesis

przedstawienie Chrystusa Władcy i Sędziego Świata z Matką Boską po Jego prawej stronie i św. Janem Chrzcicielem po lewej, ukazanymi w pozach modlitewnych

kowczeg

rodzaj ramy okalającej ikonę wprowadzający dodatkowe małe ikony

podlinnik

„podręcznik” malarstwa ikonowego zawierający wzorce ikonogrficzne, których należało ściśle przestrzegać

ikona

obraz kultowy, ukształtowany w sztuce wschodnio-chrześcijańskiej, wyobrażający osoby święte, sceny biblijne i liturgiczno-symboliczne

wirydarz

czworokątny dziedziniec klasztorny

refektarz

jadalnia klasztorna

ambit

obejście z wieńcem kaplic skupionych wokół apsydy

westwerk

rozbudowana, umieszczona poprzecznie do nawy, zachodnia część bazyliki charakterystyczna dla architektury przedromańskiej

entasis

lekkie wybrzuszenie na wys. 1/3 kolumny

krepidoma

trzustopniowa podbudowa świątyń greckich

maswerk

element dekoracyjny składający się z form geometrycznych: laskowań, kół, stylizowanych trój- i czteroliści, stosowany do wypełniania okien, przeźroczy, balustrad

zwornik

dekoracja na łączeniu żeber sklepienia

ród mecenasów sztuki w renesansowej Florencji

Medyceusze

ród mecenasów sztuki w renesansowej Wenecji

dożowie

ród mecenasów sztuki w renesansowej Mantui

Gonzagowie

ród mecenasów sztuki w renesansowym Mediolanie

Sforza

rustyka

dekoracyjne opracowanie faktury ściany za pomocą obróbki lica poszczególnych ciosów na wzór naturalnego łomu kamiennego dające wrażenie szorstkiego, nieobrobionego kamienia

boniowanie

dekoracyjne opracowanie lica muru kamiennego przez profilowanie zewnętrznych krawędzi poszczególnych ciosów lub naśladowanie tego w tynku, powstają w ten sposób poziome (i pionowe) podziały powierzchni, która następnie jest szlifowana

PROUN

[projekt utwierdzenia nowego] kompozycje stanowiące połączenie płaskich form i podziałów geometrycznych z iluzjonistycznie rysowanymi bryłami – wprowadzenie do obrazu przestrzeni jak w architekturze, przetwarzanie malarstwa w arc

performance

rodzaj działań wykonywanych przez artystów w obecności widzów; częstym elementem performance’u są działania parateatralne, przybierające formę zdarzeń o zaplanowanej strukturze i przebiegu czasowym; w odróżnieniu od happeningu artysta stosujący p. najczęś

pop-art

ruch artystyczny powstały w Anglii i USA w początkach l.60. XX wieku; jest to sztuka powszechna, mająca na celu docieranie do jak najszerszego grona odbiorców; jako temat i tworzywo działalności artystycznej wykorzystywała przedmioty użytku codziennego, p