Nurty filozoficzne

A posteriori

sąd, który swą prawomocność opiera na doświadczeniu (Kant)

A priori

sąd, który swą prawomocność opiera wyłącznie na rozumie, będąc przy tym niezależny od wszelkiego doświadczenia (Kant)

Agnostycyzm

przekonanie, iż o niektórych sądach na temat świata nie jesteśmy w stanie sensownie orzec, czy są one prawdziwe, czy tez prawdziwe, a zatem pozostawiamy je nijako w zawieszeniu

Alienacja

wyobcowanie, terminowi temu różni filozofowie nadawali różne sensy, podług Hegla jest to proces, w którym duch absolutny staje się obcym samemu sobie

Anaksymander

jego nauczycielem i mistrzem był Tales

Anaksymenes

jego mistrzem i nauczycielem był Anaksymander

Anton Makarenko

Rosjanin

Antropologia filozoficzna

inaczej mówiąc, filozofia człowieka

Apeiron

bezkres, to, co nieokreślone, to, co nie jest przedmiotem doświadczenia naszych zmysłów (zob. Anaksymander)

Aprioryczne nauki

nauki, które swą prawomocność opierają wyłącznie na rozumie, będąc przy tym niezależny od wszelkiego doświadczenia (np. matematyka)

Arché

Pierwszych filozofów nurtowały zagadnienia związane z przyrodą, z światem, z kosmologią. Określa się ich zwykle mianem filozofów przyrody, bądź też kosmologów, lub też filozofów presokratejskich.

Asocjacjonizm

Kierunek w psychologii, którego przedstawiciele utrzymują, iż psychika ludzka działa dzięki skojarzeniom. Za jego fundatora i prawodawcę powszechnie uważa się Davida Hume'a

Błędne koło

o definicji mówimy, iż zawiera błędne koło, jeśli twierdzenie, do którego doszliśmy, zawierało się w przesłance, od której wyszliśmy rozpoczynając nasze rozumowanie

Brzytwa Ockhama

postulat metodologiczny sformułowany przez średniowiecznego filozofa Williama Ockhama, który brzmi następująco: "entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem" (bytów nie należy mnożyć nad potrzebę)

Byt

fundamentalna kategoria ontologiczna, jest nim wszystko, co rzeczywiste, wszystko, czemu przysługuje istność,

Cybernetyka

nauka o kontroli i komunikacji systemów

Daimonion

duch, czy też demon, który jakoby miał podpowiadać Sokratesowi, czego nie powinien czynić

Dedukcja

metoda rozumowania polegająca na tym, iż ze wyprowadzamy wnioski ze zbioru przesłanek

Demiurg

w "Timajosie" Platon przedstawia go jako boskiego budowniczego kosmosu, który uczynił z odwiecznej materii, mając przy tym za wzór równie odwieczny świat idei

Demokracja

w starożytne Grecji ów termin oznaczał rządy ogółu obywateli (do kategorii obywatel nie zaliczały się ani kobiety, ani niewolnicy

Demokryt z Abdery

Uczeń Leukipposa, reprezentant materializmu atomistycznego. Uznawał on, iż natura świata jest na wskroś materialna i zmienna, nie należy więc doszukiwać się w nim jakiegoś niezmiennego

Dobro

wartość, którą przypisuje się wszelkim szlachetnym intencjom oraz uczynkom, a także rzeczom, które w satysfakcjonujący sposób spełniają przeznaczoną im rolę

Doświadczenie

jeden z zasadniczych punktów zainteresowań filozofii umysłu, można to pojęcie ująć jako strumień prywatnych przeżyć, znanych jedynie przeżywającemu podmiotowo,

Dualizm

doktryna głosząca, iż byt rozpada się niejako na dwie, niezależne od siebie, substancje

Ekstrawertyk

człowiek, którego cechuje otwartość na wszelkie nowe doświadczenia

Egzystencja

sposób istnienia, który przypisać możemy jedynie człowiekowi jako istocie tworzącej własną istność

Emotywizm

teoria głosząca, iż wypowiedzi o charakterze etycznym służą do wyrażania stanów emocjonalnych, nie zaś do stwierdzania, że coś jest prawdą bądź fałszem

Empiryzm

nurt w filozofii dążący do powiązania wiedzy oraz doświadczenia, które najczęściej pojmuje jako zmysłowe treści świadomości

Epistemologia

(teoria poznania, gnoseologia) - dział filozofii, który podejmuje kwestie związane z ludzkim poznaniem.

Epifenomen

skutek uboczny jakiegoś procesu, który nie owocuje już żadnymi innymi skutkami

Erystyka

rozumowanie, bądź też sztuka prowadzenia dysputy, którego celem nie jest osiągnięcie prawdy, lecz zwycięstwo w prowadzonym sporze, bądź też uczynienia słabszego stanowiska silniejszym

Estetyka

dział filozofii zajmujący się teorią piękna oraz teorią przeżycia estetycznego

Eschatologia

korpus idei odnoszących się do końca życia, bądź też końca świata.

Eudajmonizm

doktryna etyczna głosząca , iż najwyższym dobrem, do którego dąży człowiek, jest szczęście

Fideizm

pogląd, iż poznając sprawy boskie nie powinniśmy raczej polegać na rozumie, a jedynie na naszych aktach wiary

Fizykalizm

pogląd, który głosi, iż świat realny sprowadza się wyłącznie do tego, co fizyczne

Friedrich Nietzsche

Niemiec

Futurologia

projekt polegający na przewidywaniu stanu świata w jakiejś ściśle określonej przyszłości poprzez określenie rozwoju takich, czy innych (np. społecznych) tendencji obecnych w teraźniejszości

Gnoza

ruch (ruchy, sekt gnostyckich było wiele) o charakterze filozoficzno - religijnym rozwijający się pomiędzy II a V w. n.e. na terenie Imperium Rzymskiego

Heraklit z Efezu

Podług niego zasadą, która konstytuuje świat, jest ogień. Formy materii, które występują w świecie, stanowią jego różne, podlegające nieustannej zmianie, postacie.

Historiozofia

rozważania prowadzone nad ostatecznym celem i przebiegiem procesów historycznych

Historycyzm

przekonanie, iż procesy historyczne są w jakiś sposób konieczne

Indukcja

sposób wnioskowania - wychodząc od twierdzeń jednostkowych prowadzi ona do twierdzeń ogólnych

Indywidualizm

pogląd, iż punktem wszelkich odniesień i rozważań, jakiego by one nie były rodzaju, jest zawsze jednostka ludzka

Introspekcja

wgląd we własną duchowość, w swe myśli oraz uczucia

Irracjonalizm

pogląd, którego zwolennicy głoszą, że istnieją inne źródła poznania niż tylko doświadczenie oraz rozum

Jansenizm

ruch religijny powstały we Francji w siedemnastym wieku. Janseniści w swych poglądach na grzech oraz problem łaski mocno zbliżyli się do kalwinizmu

John Locke

Anglik, empirysta, uznawał, iż umysł człowieka tuz po narodzinach jest czystą kartą, którą dopiero kolejne doświadczenia zapisują

Kierkegaard Søren

Duński filozof i myśliciel religijny. zajmował się w swej działalności filozoficznej przede wszystkim człowiekiem oraz jego sprawami.

Kontemplacja

rodzaj poznania, który polega na biernym oglądzie rzeczy przez podmiot poznający. Dla mistyków stanowi ona najpewniejszą drogę do zjednoczenia się/poznania Boga/Absolutu.

Konwencjonalizm

pogląd, którego zwolennicy utrzymują, iż wszelkie normy i zasady, którymi ludzie kierują się w swym życiu prywatnym są wynikiem podjętej arbitralnie umowy, nie zaś czymś, co ma swe umocowanie w bycie bądź też naturze

Liberalizm

koncepcja polityczna, która w centrum zainteresowania stawia jednostkę oraz jej sprawy

Logika

dział filozofii zajmujący się wnioskowaniem

Logos

różni filozofowie i myśliciele, w tym religijni, definiowali ten termin

Mistyka

wiara w możliwość zjednoczenia się z Bogiem drogą ekstatycznej kontemplacji i w duchowy dostęp do tych dziedzin wiedzy, które nie są dostępne zwykłemu myśleniu.

Monada

podług Leibniza to nierozciągłe przedmioty psychiczne, mające zdolność postrzegania i przeżywania stanów pożądania

Monizm

pogląd, którego zwolennicy utrzymują, iż wielość rzeczy świata tego sprowadza się do jednej zasady,

Natura

to niezwykle wieloznaczny termin, którego sens zmienia się wraz z naszym poglądem na świat, często bywa używany jako synonim słowa przyroda

Ontologia

dział filozofii, który podejmuje rozważania na temat istnienia, bytu jako takiego.

Orfizm

mistyczny grecki kult religijny i filozoficzny, który swój początek wziął z mitów o Orfeuszu,

Paralogizm

błąd w rozumowaniu

Parmenides

Utrzymywał on, iż istnieją dwie ścieżki ludzkich dociekań. Pierwsza nich, którą możemy określić mianem drogi prawdy, lub też rozumu, druga z nich natomiast, którą z kolei możemy określić mianem drogi fałszu, lub też zmysłów.

Pascal Błażej

Siedemnastowieczny filozof, myśliciel religijny oraz naukowiec. Był mocno związany z jansenistami (patrz: jansenizm).

Pluralizm

postawa, która cechuje się tolerancją dla wielu rodzaju rzeczy, szczególnie zaś dla odmiennych światopoglądów

Protagoras z Abdery

Punktem wyjścia jego filozofii był człowiek i jego sprawy. Powiedział, co następuje: "Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, istniejących, że istnieją, i nieistniejących, że nie istnieją".

Predestynacja

doktryna głosząca, iż niektórzy ludzie rodzą się jako przeznaczeni do zbawienia lub potępienia i nawet dobre uczynki nie pomogą im uniknąć swego losu

Probabilizm

sceptycka doktryna głosząca, iż człowiek nie jest w stanie uzyskać wiedzy absolutnie pewnej i niewzruszonej, co najwyżej prawdopodobną

Psychoanaliza

metoda leczenia zaburzeń psychicznych, której prawodawcą był Zygmunt Freud, polegała ona na wydobywaniu w trakcie luźnej rozmowy utajonych w głębi psychiki pacjenta emocjonalnych konfliktów

Psychologia

nauka zajmująca się badaniem ludzkiej psychiki

Relatywizm

doktryna głosząca, iż prawda jest zależna od stanowiska podmiotu, który ją przypisuje bądź odmawia jakimś sądom

Scholastyka

filozofa, która była przedmiotem wykładu w szkołach przykościelnych oraz uniwersytetach w okresie średniowiecza mniej więcej o XII - XVI

Scjentyzm

określenie korpusu poglądów, których głównym wyznacznikiem było to, iż za pomocą kategorii właściwych dla nauk przyrodniczych da się opisać wszelkie ludzkie doświadczenie

Spirytyzm

dwojakie znaczenie, po pierwsze, iż duch stanowi ostateczną zasadę świata, jego substancję

Sublimacja

mechanizm samoobronny psychiki ludzkiej, który polega na tym, iż nieświadomie zamieniamy nieosiągalny cel naszych dążeń na inny, który może zostać zaakceptowany przez członków społeczeństwa

Substancja

to, co istnieje samo z siebie i nie potrzebuje do tego niczego innego, tudzież istota rzeczy, to, co warunkuje, że przedmiot jest takim, jakim jest, tą kategorię wprowadził do słownika filozofii Arystoteles