Astronawigacja

Sfera niebieska

Rzut powierzchni kuli ziemskiej w przestrzeń kosmiczną o nieskończonym promieniu

Oś świata

przedłużenie osi ziemskiej w nieskończoności, przecina sferę ziemską w dwóch miejscach zwanych biegunami: PN; PS

Równik niebieski

koło wielkie, której płaszczyzna jest prostopadła do osi świata. (rzut równika ziemskiego na sferę niebieską).

Linia pionu

prosta przechodząca przez obserwatora i środek ziemi i wyznaczająca na sferze niebieskiej dwa punkty: - zenit: Zn; - nadir: Nd

Horyzont astronomiczny

płaszczyzna koła wielkiego, która jest prostopadła do linii pionu.

Wysokość biegunowa

łuk południka niebieskiego zawarty pomiędzy widocznym biegunem niebieskim a jego rzutem na płaszczyznę horyzontu astronomicznego. φ – jest on równy co do wartości szerokości geograficznej obserwatora.

Koło wierzchołkowe (WERTYKALNE)

koło wielkie przechodzące przez zenit i nadir. Prostopadłe do płaszczyzny N – S

I wertykał

koło wierzchołkowe prostopadłe do południka niebieskiego

Almukantaraty

koła małe których płaszczyzny są równoległe do płaszczyzny horyzontu astronomicznego.

Odległość zenitalna "z"

liczony od zenitu. Jest dopełnieniem do 900. Z = 900 – hS

Koło godzinne

koło wielkie przechodzące przez bieguny niebieskie PN, PS. Są prostopadłe do równika niebieskiego. (rzut południków ziemskich na sferę niebieską)

Koło sześciogodzinne

koło godzinne, którego płaszczyzna jest prostopadła do południka niebieskiego.

Deklinacja δ

– jest to kąt liczony w płaszczyźnie koła godzinnego od płaszczyzny równika do linii łączącej środek Ziemi z ciałem niebieskim. (łuk koła godzinnego ograniczony równikiem niebieskim i równoleżnikiem deklinacyjnym):

090 (S) ≤ δ ≤ 090 (N)

Odległość biegunowa (p)

jest to kąt liczony od bliższego bieguna do linii łączącej środek Ziemi z ciałem niebieskim. (łuk koła godzinnego pomiędzy bliższym południkiem niebieskim a danym ciałem). Dopełnienie δ do 90 (p = 90 – δ)

Miejscowy kąt czasowy ciała niebieskiego

LHA jest to kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od górnej części równika niebieskiego w kierunku na ZACHÓD do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie. (kąt sferyczny liczony w płaszczyźnie równika od górnej części południka

Griniczowski kąt godzinny

GHA

jest to kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od górnej części południka Greenwich w kierunku na ZACHÓD do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie. Od 0 do 360

GHACN + λE+W – = LHACN  HACN

Ekliptyka słoneczna

koło wielkie nachylone względem równika pod katem Є = +/- 230 27’

Ekliptyka

nazywamy tor pozornego ruchu Słońca wokół Ziemi w czasie jednego roku lub jest to rzeczywisty tor obiegu Ziemi wokół Słońca w czasie jednego roku.

Solsytia

punkty maksymalnie odchylone na N i S – punkty przesileń.

Solsytium letnie – punkt przesilenia letniego – punkt raka. Punkt, w którym Słońce w ruchu pozornym osiąga maksymalną północną wartość deklinacji (22 czerwiec)

Solsytium zimowe – punkt przesilenia zimowego – punkt koziorożca. Punkt, w którym Słońce w ruchu pozornym osiąga maksymalną południową wartość deklinacji (22 grudzień)

Rektascencja (alfa)

wznoszenie proste ciała niebieskiego – jest to kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od punktu BARANA w kierunku na WSCHÓD do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie.

Gwiazdowy kąt czasowy

SHA

jest to kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od punktu BARANA na ZACHÓD do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie. SHAC.N = 3600 – αC.N

Trójkąt sferyczny paralaktyczny

trójkąt powstały w wyniku przecięcia się trzech kół wielkich to jest: południka niebieskiego, koła wierzchołkowego i koła godzinnego przy czym dwa ostatnie koła przechodzą przez to samo ciało niebieskie w danej pozycji i momencie obserwacji.

Elementami trójkąta są:

- wierzchołki (zenit; widoczny biegun niebieski; ciało niebieskie); - kąty przy wierzchołkach ( azymut, HAcn, kąt paralaktyczny  ) - boki (odl. zenitalna, odl. biegunowa, dopełn. szer. do 90)

LOKUS

to miejsce geometryczne punktów będących środkami wszystkich kół godzinnych danej pozycji obserwatora.

Ruch dobowy ciał niebieskich

– jest to ruch, jaki odbywają ciała niebieskie. Torami są odpowiednie równoleżniki prostopadłe do osi obrotu sfery.

Dolna kulminacja

punkt na sferze niebieskiej powstający z przecięcia toru ciała niebieskiego z dolną częścią południka niebieskiego. (niewidoczne). Punkty powstałe z przecięcia się linii horyzontu i toru dziennego pozornego ruchu Słońca to WSCHÓD i ZACHÓD ASTRONOMICZNY.

Ciała okołobiegunowe

ciała niebieskie, których deklinacja jest większa od deklinacji punktu północnego horyzontu (dla obserwatora ciągle widoczne), są stale nad horyzontem, widać je w kulminacji górnej i dolnej.

Na północ od równoleżnika rN:

1). φ musi być równoimienne z δC.N 2). δC.N > 900 – φ

Ciała przeciwokołobiegunowe

nigdy nie wschodzą, nigdy nie zachodzą, są poniżej równoleżnika rN są niewidoczne

Amplituda wschodu

łuk horyzontu astronomicznego zawarty miedzy punktem wschodu E a punktem wschodu ciała niebieskiego.

Amplituda zachodu

łuk horyzontu astronomicznego zawarty między punktem zachodu W a punktem zachodu ciała niebieskiego

Łuk dzienny

droga ciała niebieskiego po części widocznej

Doba gwiazdowa

okres czasu między dwoma górnymi kulminacjami punktu Barana na tym samym południku

Miejscowy czas gwiazdowy

GM

okres czasu jaki upłynął od górnej kulminacji punktu barana na południku miejscowym do danej chwili; liczymy go na ZACHÓD od 0 do 24 godzin (zależy tylko i wyłącznie od długości geograficznej punktu Barana).

Griniczowski czas gwiazdowy

GU

okres czasu jaki upłynął od momentu górnej kulminacji Barana na południku Greenich do danej chwili; liczymy go na ZACHÓD od 0 do 24 godzin.

GU = GHAB ; GM = LHAB GM = GU + λ (+/-) GU = GM – λ (+/-)

LHA słońca

miejscowy kąt czasowy Słońca prawdziwego

Miejscowy czas słoneczny prawdziwy

TM'

okres czasu jaki i upłynął od dolnej kulminacji Słońca prawdziwego na południku miejscowym do danej chwili; liczymy go na ZACHÓD od 0 do 24 godzin.

Griniczowski czas słoneczny prawdziwy

TU'

okres czasu jaki i upłynął od dolnej kulminacji Słońca prawdziwego na południku Greenich do danej chwili; liczymy go na ZACHÓD od 0 do 24 godzin

Miejscowy średni czas słoneczny

TM, LMT

okres czasu jaki i upłynął od dolnej kulminacji Słońca średniego na południku miejscowym do danej chwili; liczymy go na ZACHÓD od 0 do 24 godzin.

Griniczowski średni czas słoneczny

TU, GMT, UT

okres czasu jaki i upłynął od dolnej kulminacji Słońca średniego na południku Greenich do danej chwili; liczymy go na ZACHÓD od 0 do 24 godzin.

LMT = GMT + λ (+/-) GMT = LMT – λ (+/-) Równanie czasu słonecznego: TM – TM’ = E TU – TU’ = E E – aktualna różnica między średnim czasem słonecznym a prawdziwym czasem słonecznym.

Czas strefowy

ZT, TS

okres czasu jaki upłynął od momentu dolnej kulminacji Słońca średniego na południku środkowym danej strefy do danej chwili; liczymy go na ZACHÓD od 0 do 24 godzin.

GMT + Z = ZT (+/-) Z = (+/-) λ / 150

Stan dobowy chronometru

różnica czasu pomiędzy rzeczywistą wartością GMT a wartością wskazywaną przez chronometr.

GMT = Chr + st. chr (+/-)

Chód dobowy chronometru

wartość czasowa, o którą przyspiesza lub opóźnia swoje wskazania chronometr w ciągu doby

Retardacja dobowa

nazywamy różnicę czasu między momentami wystąpienia dwóch tych samych zjawisk w odniesieniu do Księżyca dla danej pozycji obserwatora.

1). Jeżeli λ = E to:

Merr. Pass (dzisiaj) – Merr. Pass (wczoraj) = r. d 2). Jeżeli λ = W to: Merr. Pass (jutro) – Merr. Pass (dzisiaj) = r. d Paralaksa Słońca: ho ≤ 500  Пo = +0,1’ ho > 500  Пo = 0’ Paralaksa Księżyca: ПK = HP * cos hK

Węzeł wstępujący

punkt, w którym orbita Księżyca przecina ekliptykę przechodząc z półkuli południowej na północną

Węzeł zstępujący

punkt, w którym orbita Księżyca przecina ekliptykę przechodząc z półkuli północnej na południową

Fazy Księżyca

położenia jakie ciało to zajmuje w odniesieniu do Ziemi i Słońca, oraz towarzyszące temu różne kształty dla obserwatora znajdującego się na Ziemi

Astronomiczne koło pozycyjne

miejsce geometryczne punktów, z których pomiar wysokości danego ciała nieb. dla danego momentu obserwacji jest wielkością stałą

Astronomiczna linia pozycyjna

wycinek AKP aproksymowany do prostej

Wysokość biegunowa

łuk południka niebieskiego zawarty pomiędzy widocznym biegunem niebieskim a płaszczyzną horyzontu niebieskiego, jest równa długości kontowej szerokości geograficznej.

Azymut w systemie połówkowym

kąt liczony w płaszczyźnie horyzontu astronomicznego od widocznej części południka niebieskiego w kierunku na E lub W do koła wierzchołkowego przechodzący przez dane C.N. (0-180 3-cyfrowa).

Azymut w systemie ćwiartkowym

kąt liczony w płaszczyźnie horyzontu astronomicznego od bliższego bieguna niebieskiego w kierunku na E lub W do koła wierzchołkowego C.N. ( 0-90 2-cyfrowa).

Miesiąc gwiazdowy

okres pełnego obiegu księżyca wokół ziemi; 27d 07h 43m, okres ,po którym znajdzie się ponownie na wspólnym kole godzinnym z obraną gwiazdą.

Miesiąc smoczy

okres odpowiadający dwukrotnemu przejściu Księżyca przez ten sam węzeł

Miesiąc anomalistyczny

okres dzielący kolejne przejścia księżyca przez punkt perigeum, 27,55d

GHA barana

kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od górnej części południka Greenwich do koła godzinnego przechodzącego przez punkt Barana.

LHA*

kąt liczony w płaszczyźnie równika niebieskiego od górnej części południka niebieskiego w kierunku na zachód do koła godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie w systemie liczenia od 0 do 360º.

HA*

miejscowy kąt godzinny ciała niebieskiego, kat liczony d górnej części południka niebieskiego na E lub W do kata godzinnego przechodzącego przez dane ciało niebieskie liczone w systemie 0-1800.

Jeżeli LHA<1800 to LHA*=HA* i ma znak W

Jeżeli LHA>1800 to 3600-LHA*= HA* i ma znak E

Metoda wysokościowa

polega na znalezieniu współrzędnych geograficznych punktu H, który powstaje z przecięcia się koła pozycyjnego z ortodromą łączącą rzut CN z pozycją zliczoną PZ.

Metoda długościowa

polega na obliczeniu długości geograficznej punktu wytycznego L, tzn. punktu przecięcia się ALP z dowolnym równoleżnikiem, najczęściej równoleżnikiem pozycji zliczonej. Metodę tę stosujemy najczęściej, gdy obserwowane ciało znajduje się w pobliżu pierwsze

Rzut zenitalny

płaszczyzna rzutowania jest płaszczyzną horyzontu astronomicznego, a środkiem rzut punktu Zn.

Rzut biegunowy

rzut widocznego bieguna. Punktem centralnego rzutu biegunowego jest rzut widocznego bieguna. Rzutem równoleżników deklinacyjnych są centrycznie ułożone kręgi.

Wysokość tablicowa

wysokość jaką miałoby ciało niebieskie, gdyby obserwator w momencie pomiaru wysokości znajdowałby się w pozycji tablicowej, a wartość LHAT i deklinacji tabl. Równa była LHA* i dekl.*

Deklinacja tablicowa

rzeczywista wartość deklinacji* obliczona na moment obserwacji i zaokrąglona do pełnych stopni, zawsze w dół.

Sposoby identyfikacji ciał niebieskich

a. Sposób analityczny- bezpośrednie rozwiązanie trójkąta sferycznego paralaktycznego,

b. Sposób graficzny- rzut La’Hiera,

c. Sposób tablicowy- tablice HD, tablice ABC, d. Identyfikatory- płaski, kulisty, e. Mapy i atlasy nieba gwieździstego