Pojęcia podstawowe z astronomii

Astrologia

według dawnych wierzeń powiązanie ludzkich losów i zjawisk zachodzących na Ziemi z położeniami na niebie Słońca, Księżyca i planet.

Atmosfera

zewnętrzne warstwy gazu otaczające plantę, księżyc lub gwiazdę

Atom

drobna cząstka materii zbudowana z jądra otoczonego chmurą elektronów.

Brązowy karzeł

kulisty obiekt przypominający małą i słabą gwiazdę, za mało masywny, aby stać się prawdziwą gwiazdą, ale masywniejszy od planety.

CCD

elektroniczna siatka prostokątna ze światłoczyłych elementów służąca do zapisu obrazu badanego obiektu; (skrót od ang. charge

Cefeidy

rodzaj gwiazd, które regularnie rozdymając się i kurcząc (pulsując) zmieniają swój blask w okresie kilku dni.

Ciemna materia

niewidoczna materia we Wszechświecie, o której istnieniu wnosimy na podstawie jej grawitacyjnego oddziaływania na inne obiekty.

Czarna dziura

obszar, w którym skupione jest tyle masy, że przyciąganie grawitacyjne uniemożliwia ucieczkę stamtąd czegokolwiek, nawet światła.

Czas gwiazdowy

czas mierzony wschodzeniem i zachodzeniem nie Słońca, a gwiazd. O określonej godzinie czasu gwiazdowego zawsze widać te same gwiazdy, dlatego jest on wygodny do planowania obserwacji astronomicznych.

Czerwony olbrzym

stara gwiazda, która znacznie się rozdęła i ma stosunkowo chłodną powierzchnię, więc świeci czerwono.

Deklinacja

kątowa odległość obiektu od równika niebieskiego; odpowiednik szerokości geograficznej.

Deszcz meteorów

grupa meteorów, które

Doba

czas jednego pełnego obrotu Ziemi wokół własnej osi.

Droga Mleczna

dysk naszej Galaktyki widoczny na niebie jako jasny, nieregularny pas.

Dysk akrecyjny

pierścień materii krążącej wokół obiektu centralnego

Efekt Dopplera

zmiana częstotliwości odbieranego sygnału (wysokości dźwięku albo barwy światła), wynikająca z poruszenia się "nadawcy" względem "odbiorcy".

Ekliptyka

widziana z Ziemi roczna droga Słońca wśród gwiazd na niebie; płaszczyzna orbity Ziemi.

Elektron

drobna cząstka w atomie obdarzona ujemnym ładunkiem elektrycznym.

Faza

widoczna z Ziemi część powierzchni Księżyca lub planety oświetlona przez Słońce.

Foton

"porcja" energii promienistej pozwalająca opisać światło jako cząstkę.

Fotosfera

widoczna gołym okiem powierzchnia Słońca (lub innej gwiazdy).

Galaktyka

duże zbiorowisko gwiazd powiązanych ze sobą siłami grawitacji.

Galaktyka aktywna

galaktyka, która wysyła z centralnych obszarów ogromne ilości energii nie pochodzącej z gwiazd.

Grawitacja

długozasięgowa siła przyciągająca działająca pomiędzy wszystkimi ciałami. Wzajemne przyciąganie dwóch mas opisał Izaak Newton.

Gwiazda neutronowa

stara gwiazda, w której atomy zostały tak "zgniecione", że pozostały tylko bardzo gęsto upakowane neutrony.

Gwiazda nowa

gwiazda, której jasność gwałtownie wzrosła; w rzeczywistości układ dwu gwiazd, w którym jeden składnik wybuchł w konsekwencji przepływu masy do sąsiada.

Gwiazda okołobiegunowa

gwiazda, dla obserwatora znajdującego się w określonym miejscu na Ziemi, widoczna zawsze nad horyzontem.

Gwiazda supernowa

katastroficzny wybuch gwiazdy, który powoduje, że przez szereg tygodni obiekt świeci tak jasno, jak cała galaktyka.

Gwiazda zmienna

gwiazda, której jasność zmienia się w sposób regularny bądź zupełnie nieprzewidywalny wraz z upływem czasu.

Gwiazdozbiór

jeden z wybranych i nazwanych fragmentów nieba rozpoznawany po charakterystycznym wzorze, jaki tworzą najjaśniejsze jego gwiazdy.

Hel

drugi, po wodorze, lekki pierwiastek. Rzadki na Ziemi, stanowi jedną czwartą budulca Wszechświata.

Jasność

miara świecenia obiektu astronomicznego.

Jednostka astronomiczna

średnia odległość Ziemi od Słońca, 149 597 870 km.

Korona

rzadka, bardzo gorąca zewnętrzna warstwa atmosfery słonecznej, którą widać tylko podczas całkowitego zaćmienia Słońca.

Kosmiczne promieniowanie tła

promieniowanie pozostałe po najwcześniejszych chwilach narodzin Wszechświata wypełniające równomiernie całą przestrzeń.

Kosmologia

badanie Wszechświata jako całości.

Księżyc

pisany wielką literą: jedyny naturalny satelita Ziemi; pisany małą literą: naturalny satelita innej planety.

Kwazar

bardzo jasna, odległa galaktyka, której obraz wygląda na kliszach fotograficznych jak obraz gwiazdy.

Lawa

gorąca, roztopiona materia wypływająca z wulkanu i zastygająca w twarde skały podczas stopniowego stygnięcia.

Materia międzygwiazdowa

gaz i pył pomiędzy gwiazdami.

Meteor

jasny ślad na niebie wywołany wpadającym w ziemską atmosferę drobnym okruchem materii.

Meteoryt

skalna lub metalowo

Mgławica

obłok gazu i pyłu pomiędzy gwiazdami lub wokół gwiazdy.

Mgławica planetarna

zewnętrzne warstwy atmosfery wydmuchane z gwiazdy i widoczne na niebie jako pierścień otaczający tę gwiazdę.

Morza

duże ciemne obszary na powierzchni Księżyca.

Neutron

obojętna elektrycznie cząstka elementarna znajdująca się zwykle w jądrach atomów.

Obiektyw

główna soczewka zbierająca światło w teleskopie soczewkowym.

Obłok Oorta (chmura Oorta)

hipotetyczny rezerwuar komet otaczający jak bańka mydlana Słońce w promieniu około jednego roku świetlnego.

Orbita

droga ciała w przestrzeni. Planety poruszają się pod wpływem sił grawitacji po orbitach eliptycznych wokół Słońca; podobnie

Paralaksa

zmiana względnego położenia różnie odległych gwiazd wskutek zmiany miejsca obserwacji (na Ziemi lub w przestrzeni).

Parsek

jednostka odległości równoważna 3,2616 latom świetlnym.

Plama słoneczna

ciemniejszy obszar na powierzchni Słońca. Wydaje się ciemniejszy, gdyż jest chłodniejszy od swego otoczenia.

Planeta

duży kulisty obiekt złożony ze skał oraz gazów, o masie zbyt małej, by mógł stać się gwiazdą, krążący wokół masywnego ciała centralnego (np. Słońca).

Planetoida (asteroida, planetka)

bryła skalna lub skalno