(złota myśl, sentencja)

część opisu bibliograficznego druku, zawiera informacje o miejscu i roku wydania oraz nazwę wydawcy

wpływanie za pośrednictwem wypowiedzi ustnych lub pisemnych na opinię publiczną w celu zjednania jej dla określonych idei

przedstawione zdarzenia rozgrywające się w świecie przedstawionym dzieła literackiego, sztuki teatralnej czy filmu

motyw lub ich zespół , który obok wyrażonego dosłownego sensu ma wbudowany ukryty, właściwy sens przenośny, rozszyfrowany przez samego autora

figura polegająca na rozpoczynaniu sąsiednich zdań, członów lub wersów tym samym wyrazem lub układem wyrazów (zazwyczaj zbudowanych za zasadzie paralelizmu składniowego)

zaburzenie związków składniowych pomiędzy poszczególnymi członami wypowiedzi, zacierające istniejące pomiędzy nimi związki logiczne; błąd językowy powszechnie istniejący w mowie potocznej

utwór liryczny o tematyce biesiadnej lub miłosnej, będący pochwałą życia, miłości i sztuki

gatunek ustnej i pisanej prozy narracyjnej, krótkie opowiadanie o niecodziennym zdarzeniu z dowcipnym, nieraz nieoczekiwanym zakończeniem

autor u nieustalonej tożsamości, niekiedy na skutek celowego zatajenia, zwłaszcza z powodów politycznych lub religijnych

wydawnictwo zawierające zbiór tekstów literackich, naukowych, publicystycznych lub ich fragmentów, powiązanych wspólną tematyką, przynależnością do jednego gatunku literackiego,

znaczeniowe przeciwieństwo określonego wyrazu

przerwa pomiędzy częściami przedstawienia teatralnego (najczęściej tożsamymi z aktami dramatu), niekiedy wyznaczona przez konieczność zmiany dekoracji

odmiana metafory, przypisywanie ludzkich cech elementom przyrody nieożywionej, zwierzętom, roślinom, pojęciom abstrakcyjnym

chwyt stylistyczny, zestawienie znaczeniowo przeciwstawnych elementów, służące skontrastowaniu elementów rzeczywistości przedstawionej w utworze literackim

pisma żydowskie, chrześcijańskie lub gnostyckie niewiadomego pochodzenia, których autorstwo przypisywano postaciom biblijnym

tekst będący obroną osoby, zasady, światopoglądu, zawierający ich pochwałę

figura retoryczna, bezpośredni i uroczysty zwrot do osoby nieobecnej, bóstwa, muzy, ojczyzny, upersonifikowanej idei itp

dowolne wyrażenie lub forma językowa, które wyszły z powszechnego użycia, właściwe epokom minionym i które obecnie są uznawane za przestarzałe

podstawowa forma publicystyczna; tekst informacyjny prezentujący najczęściej aktualny i istotny problem społeczny, polityczny, kulturalny, obyczajowy itp

opis własnego życia, niekiedy fabularyzowany, uzupełniony prezentacją uogólnionych obserwacji dotyczących świata i osobistych zapatrywań

wspólne określenie kierunków artystycznych w XX wieku programowo zrywających z tradycją, szczególnie pod względem ocen estetycznych

gatunek epicki wywodzący się z ustnej literatury ludowej, krótki utwór poetycki o charakterze dydaktycznym i moralizatorskim, alegoryczna powiastka

gatunek wywodzący się z melicznej poezji ludowej, realizujący własności różnych rodzajów literackich, stroficzny utwór poetycki,

element lub forma przeniesiona do wypowiedzi z języka obcego; w literaturze chwyt stylistyczny służący podkreśleniu kunsztowności wypowiedzi

epoka w dziejach kultury europejskiej od końca XVI wieku do pierwszej połowy XVIII w

epicki gatunek literatury ludowej

kierunek metodologiczny wywodzący się z USA, odrzucający jako nienaukowe i subiektywne takie kategorie opisu ludzkiej psychiki jak intencje, pragnienie czy przekonania

dawniej literatura piękna i historyczna; proza narracyjno

książka ciesząca się w określonym czasie rekordowym popytem; dzieło poczytne, popularne

zbiór ksiąg uznawanych za święte w tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej

sporządzony według określonych zasad spis dokumentów

przekaz o życiu i działalności jakiejś osoby, o charakterze rozprawy naukowej, popularnonaukowego lub literackiego eseju lub panegiryku

bohater monologu podmiotu lirycznego; kompozycyjne znaczenie bohatera lirycznego wzrasta w rozmaitych odmianach liryki pośredniej

odmiana kompozycyjna postaci literackiej; w porównaniu z typem charakter cechuje się większą wielowymiarowością i mniejszą intensywnością przejawiania się poszczególnych cech

zabiegi służące budowaniu postaci literackiej; dotyczy to jej wyglądu i zachowania, jak i życia psychicznego

grupa postaci wykonująca pod przewodnictwem koryfeusza zbiorowe śpiewy lub recytacje, będące częścią dialogów dramatu bądź też uogólniającym komentarzem do jego akcji

gatunek dramatyczny, włoska komedia ludowa oparta na improwizacji scenicznej i komizmie sytuacyjnym, popularna w XVI

nieformalna grupa młodych pisarzy i artystów, którzy poprzez ekscentryczny styl życia wyrażają bunt przeciwko ogólnie przyjętym normom społecznym oraz obyczajowym

międzynarodowy awangardowy ruch literacko

zespół wzajemnie powiązanych wypowiedzi co najmniej dwóch osób, podstawowa forma podawcza dramatu, służąca budowaniu postaci i fabuły oraz prezentacji czytelnikowi dodatkowych okoliczności,

rodzaj dziennika, bieżące zapiski odnotowujące i komentujące wydarzenia z życia publicznego lub prywatnego; gatunek znany od czasów starożytnych

główny motyw, zasadnicza cecha, najważniejszy element w utworze literackim lub jego fragmencie

myśl przewodnia dzieła literackiego

nadrzędny element kompozycyjny dzieła literackiego, któremu podporządkowane są pozostałe

przeważająca miara wierszowa w utworze poetyckim

podstawowy wyznacznik stylu utworu, określający jego budowę językową

jeden z rodzajów literackich; utwory dramatyczne zwykle przeznaczone są do inscenizacji teatralnej, prezentują działania i wypowiedzi postaci bez pośrednictwa podmiotu mówiącego

utwór literacki, oryginalna wypowiedź o charakterze artystycznym, spełniająca warunki literackości, forma kontaktu pisarza z czytelnikami, podlegająca analizie, interpretacji i ocenie co do wartości

dzieło o strukturze otwartej, wieloznaczne, otwarte na wiele interpretacji

datowane, prowadzone codziennie zapiski o charakterze osobistym, o różnej tematyce, dotyczące zdarzeń bieżących

hermeneutyka, wyjaśnianie, interpretacja i komentowanie tekstów literackich, prawniczych, religijnych i innych, zwłaszcza dawnych

w filozofii: dobieranie i łączenie w całość koncepcji, tez czy pojęć pochodzących z różnych systemów filozoficznych i doktryn ideologicznych

dokonywane za pomocą rozmaitych środków wprowadzenie w akcję utworu literackiego: przedstawienie sytuacji wyjściowej i głównych bohaterów

uzewnętrznienie przeżyć i uczuć, jedna z podstawowych kategorii estetycznych: własność i funkcja dzieła sztuki polegająca na wyrażaniu stanów wewnętrznych autora

utwór liryczny o charakterze poważnym, zwykle o tematyce żałobnej, refleksyjnym nastroju, utrzymany w tonie skargi lub zadumy

opuszczenie tych składników zdania, których znaczenia można się domyślić z kontekstu, brakujący element zostaje celowo pominięty

rodzaj ról, w których aktor się specjalizuje w związku ze swoimi predyspozycjami psychicznymi lub warunkami fizycznymi, do początku XX wieku przestrzegana przy obsadzie ról teatralnych

figura stylistyczna, kończenie zdań, członów zdania rozwiniętego, wersów lub strof tym samym wyrazem lub zwrotem

naśladowanie przestarzałych wzorów literackich, przeciwieństwo prekursorstwa

krótki i lekki utwór poetycki o charakterze aforyzmu, z zaskakującą pointą

jeden z trzech rodzajów literackich, wyróżniający się kompozycyjną dwupłaszczyznowością: sytuacji narracyjnej przeciwstawiony jest świat przedstawiony;

wydzielona końcowa część utworu epickiego lub dramatycznego, zawierająca zazwyczaj dodatkowe wyjaśnienia lub komentarze autora

figura retoryczna; wyraz określający rzeczownik, stosowany w celu uwydatnienia określonej cechy i nadania w ten sposób tekstowi zabarwienia emocjonalnego

zdarzenie luźno związane z akcją utworu, nie mające znaczenia dla jej przebiegu; zasadniczą funkcją epizodu jest wskazywanie na okoliczności głównych przedstawianych wydarzeń

jeden z podstawowych gatunków epickich; uprawiany od starożytności;

sztuka prowadzenia dyskusji i sporów oraz obalania argumentów przeciwnika

gatunek z pogranicza literatury pięknej; wypowiedź naukowa, publicystyczna lub filozoficzna; jedna z form wypowiedzi krytyki literackiej;

kult piękna, przekonanie o naczelnej roli piękna w życiu i dziełach sztuki, przy jednoczesnym lekceważeniu innych sfer życia i sztuki; charakterystyczny dla dekadentyzmu

wyraz lub związek frazeologiczny używany w miejsce innego, który ze względów kulturowych, obyczajowych lub estetycznych jest uznawany za nieprzyzwoity, wulgarny,

układ motywów zdarzeniowych w świecie przedstawionym dzieła literackiego, sztuki teatralnej lub filmu, obejmujący zdarzenia rozgrywające się w fikcyjnym tu i teraz,

odmiana komedii przeznaczona dla masowej publiczności, obejmująca utwory sceniczna o błahej i konwencjonalnej fabule, charakteryzuje się dynamiczną, zwartą akcją opartą na komizmie sytuacyjnym,

gatunek publicystyczmy

gatunek liryczny pokrewny fraszce, zwięzły utwór o żartobliwym charakterze, ujmujący w formie wiersza anegdotę, przeważnie z życia dworskiego lub szlacheckiego

ozdobny wyraz, zwrot, wyrażenie lub fraza mające na celu podniesienie emocjonalności, jasności, podniosłości lub sugestywności wypowiedzi poetyckiej lub mowy

właściwość świata przedstawionego dzieła literackiego, teatralnego lub filmowego, będącego tworem wymyślonym, ukształtowanym w wyobraźni autora

gatunek liryczny; epigramatyczny utwór poetycki o żartobliwym, często okolicznościowym charakterze

jeden z podsystemów języka, obejmujący związki frazeologiczne

krótki utwór prozą lub wierszem, naśladujący opowieść ustną z jej swobodą stylu i kompozycji, wyrazistą obecnością podmiotu mówiącego, częstymi zwrotami do słuchacza, dygresjami

potrzeba pisania tekstów literackich bez względu na ich poziom artystyczny, pomimo braku talentu

kategoria estetyczna odnosząca się do wszystkich rodzajów sztuki oraz literatury; ukształtowanie świata przedstawionego utworu literackiego charakteryzujące się karykaturalną deformacją i absurdalnością

postawa zdominowana przez tragiczny paraliż woli, wynikający z niemożności rozpoznania porządku świata; określenie pochodzi od tytułowego bohatera dramatu Williama Szekspira Hamlet

odmiana kazania; omówienie fragmentu Biblii wraz z przedstawieniem wynikających z niego wskazań moralnych i religijnych

leksemy mające jednakowe brzmienie, ale odmienne znaczenie, pochodzenie, inna etymologię, a nieraz także pisownię

ogólnoeuropejski ruch umysłowy, który narodził się we Włoszech w XIV wieku, dając początek epoce renesansu

pogodny komizm; wyposażenie świata przedstawionego lub warstwy językowej dzieła literackiego we własności czyniące je zabawnymi; może przybrać postać beztroskiej wesołości albo złośliwej ironii, sarkazmu i szyderstwa

krótkie humorystyczne opowiadanie, często o charakterze satyrycznym, operujące wieloma środkami: karykaturą, ironią, groteska, komizmem sytuacyjnym, parodia, absurd

gatunek literacki bliski odzie; uroczysta pieśń, podniosły utwór liryczny o treści religijnej lub patriotycznej

przesłanie, główna intencja znaczeniowa dzieła sztuki; zasadnicza koncepcja, na której opiera się kompozycja świata przedstawionego

jednostronny środek przedstawiania postaci, ich środowiska, stosunków itp

zwrot lub wyrażenie, którego nie możemy dosłownie przetłumaczyć na obcy język, bo straci swoje przenośne znaczenie

własność świata przedstawionego dzieła literackiego, teatralnego lub filmowego, nakazująca odbiorcy traktować ten świat jako realną i wewnętrznie spójną rzeczywistość

to zespół działań , których celem jest objaśnienie wszystkich lub wybranych aspektów dzieła literackiego , jego fragmentu lub ich grupy

zmiana szyku wyrazów w zdaniu

figura stylistyczna, której istotą jest sprzeczność między ostatecznym sensem wypowiedzi a jej znaczeniem dosłownym

żartobliwa gra słów oparta na wieloznaczności wyrazów, pokrewieństwie znaczeniowym, podobieństwie brzmienia lub też nieznacznej zmianie ich formy

utwór o małej wartości artystycznej, stereotypowy, odwołujący się do gustu przeciętnego odbiorcy

kierunek w sztukach plastycznych, literaturze, muzyce XVII i XVIII wieku, będący początkowo elementem kultury dworskiej, ukształtowany pod wpływem antycznej kultury grecko

inna nazwa baśni

gatunek dramatyczny uformowany w starożytnej Grecji, wyrosły z twórczości ludowej i obrzędów ku czci Dionizosa

historyjka obrazkowa opatrzona skąpym tekstem, zwykle o charakterze przygodowym, sensacyjnym lub humorystycznym, zamieszczona w czasopiśmie lub wydawana w postaci broszury;

jedna z podstawowych kategorii estetycznych, sformułowana już w starożytności; własność sytuacji rzeczywistej lub przedstawionej w dziele sztuki, często mająca charakter degradacji, polegająca na zdolności do wzbudzania wesołości

dzieło literackie lub naukowe będące wynikiem zestawienia i parafrazy fragmentów innych tekstów; często pejoratywne określenie dzieła niesamodzielnego, nieoryginalnego

sfunkcjonalizowany układ elementów tworzących poszczególne poziomy dzieła literackiego, charakteryzujący się rozmaitym stopniem spójności;

w poezji barokowej wyszukany chwyt kompozycyjny, często wykorzystujący znaczeniowe lub stylistyczne podobieństwo bądź przeciwieństwo, efekt gry słów lub zaskakującą pointę

utwór dziejopisarski o charakterze publicystycznym lub literackim, zapis wydarzeń z życia państwa, instytucji, organizacji, ułożony według ich następstwa w czasie,

lapidarny, zwięzły sposób wyrażania się; pojęcie pochodzi od sposobu wyrażania się Lakończyków, czyli Spartan, wychowywanych na żołnierzy, a nie na mówców

gatunek epicki; prozatorska lub poetycka opowieść o historycznej lub przedhistorycznej przeszłości, często zawierająca elementy baśniowej fantastyki

krążące w społeczeństwie, oparte na faktach lub fałszywe opowieści, anegdoty, opinie dotyczące biografii, stylu życia lub światopoglądu pisarza

jeden z rodzajów literackich; dominantą kompozycyjną jest zawartość świadomości podmiotu lirycznego wyrażona w monologu lirycznym, charakteryzującym się subiektywizmem i ekspresywnością

gatunek piśmiennictwa użytkowego, wyznaczający odrębną dziedzinę piśmiennictwa, zwana epistolografią

dział piśmiennictwa obejmujący utwory, których kompozycja podporządkowana jest realizacji rozmaitych celów artystycznych

figura retoryczna bliska eufemizmowi, polegająca na zastąpieniu wyrazu jego zaprzeczonym antonimem, co łagodzi tonację wypowiedzi, ale może stanowić też sygnał ironii

zwięźle i jasno sformułowana ogólna prawda życiowa lub reguła moralna

forma publicystyki literackiej, tekst zawierający założenia programowe grupy literackiej, prądu literackiego, pokolenia literackiego, często krytycznie oceniający aktualny stan kultury

wiara w zbawczą misję pomazańca Bożego, misję realizowaną przez ofiarę, zbawczą wiedzę

jedna z figur stylistycznych; wyrażenie, którego elementy składowe wzajemnie modyfikują swoje znaczenia

figura stylistyczna; zastąpienie nazwy rzeczy, zjawiska, cechy, stanu itp

wzorzec metryczny, powtarzający się układ elementów prozodyjnych języka, tworzący wyrazisty schemat brzmieniowy, wyznaczający miarę wersu; pojęcie metrum stosuje się do wierszy sylabotonicznych

jedna z podstawowych kategorii estetycznych, odnosząca się do relacji między dziełem sztuki a rzeczywistością empiryczną;

gatunek średniowiecznego dramatu wywodzący się z dramatu liturgicznego; organizowane z okazji ważnych świąt kościelnych widowisko teatralne będące sekwencją luźno powiązanych scen z Biblii,

zespół mitów charakterystyczny dla określonej społeczności

krótki utwór dramatyczny, w którym występuje tylko jeden bohater prowadzący monolog skierowany bezpośrednio do publiczności lub do jakiegoś wyimaginowanego adresata

praca naukowa poświęcona jednemu zagadnieniu , jednemu działowi nauki, jednej osobie, miejscowości, epoce, wydarzeniu, tematowi, wyczerpująco go opracowująca

samodzielna kompozycyjnie i znaczeniowo wypowiedź jednego podmiotu literackiego

średniowieczny gatunek dramaturgiczny; odmiana literatury dydaktycznej; bohaterem moralitetu był człowiek przeciętny, dokonujący wyborów moralnych

wniosek wypływający z treści utworu literackiego i stanowiący jego nadrzędny sens, często także wypowiedziany wprost, najczęściej na końcu utworu

cytat lub aforyzm umieszczony na początku dzieła literackiego albo jego części, stanowiący klucz do odczytania jego nadrzędnego sensu; myśl przewodnia lub zapowiedź podejmowanej tematyki

podstawowy, element konstrukcyjny świata przedstawionego dzieła literackiego; motywy łączą się ze sobą, tworząc struktury kompozycyjne wyższego rzędu (fabuła, postaci, wątki)

sposób uzasadniania działań, postaw i wyborów bohaterów literackich

polega na dosłownym przytaczaniu cudzych słów, tak jak zostały one wypowiedziane

podanie wypowiedzi bohatera literackiego nie w postaci dosłownego przytoczenia, lecz jej zreferowanie w formie zdania podrzędnego, zależnego składniowo od narracji

wypowiedź podmiotu mówiącego dzieła epickiego, w której toku dochodzi do prezentacji świata przedstawionego

fikcyjna postać wygłaszająca monolog obejmujący cały tekst utworu narracyjnego; charakteryzuje się rozmaitym stopniem określoności, różnym zakresem kompetencji i wiedzy

gatunek epicki; krótki utwór prozą, charakteryzujący się prostą, przejrzystą i zwartą fabułą mającą charakter dynamicznej akcji z wyrazistym punktem kulminacyjnym i pointą

gatunek liryczny; utwór uroczysty, o patetycznym charakterze, opiewający wielkie idee, symbole, ważne wydarzenia, wybitnych ludzi, cechujący się podniosłym stylem, obfitością porównań, przenośni i hiperboli

figura stylistyczna polegająca na zestawieniu dwóch przeciwstawnych znaczeniowo wyrazów

jedna z form podawczych narracji lub sposobów kształtowania monologu lirycznego w liryce opisowej; przedstawienie zewnętrznych własności postaci, miejsca lub sytuacji, albo cech wewnętrznych postaci

forma podawcza narracji; obok opisu podstawowy środek prezentacji motywów zdarzeniowych składających się na fabułę utworu literackiego

gatunek literacki; niewielki utwór epicki prozą, tematycznie ograniczony do jednego wątku fabularnego, różniący się od noweli brakiem wyraźnej konstrukcji, luźnym układem akcji, często wzbogaconej epizodami

sztuka przemawiania i związany z nią rodzaj refleksji teoretycznej poświęconej technikom kompozycji, zapamiętywania i wygłaszania mów

utwór literacki lub publicystyczny zawierający złośliwą krytykę osoby, grupy, instytucji lub zjawiska życia społecznego czy politycznego; pamflet posługuje się ekspresywną retoryką, hiperbolizacją, elementami satyry;

zapis wydarzeń z życia prywatnego i publicznego dokonywany z pozycji ich bezpośredniego obserwatora lub uczestnika;

wypowiedź lub utwór literacki zawierające pochwałę osoby, idei, instytucji, wydarzenia albo zjawiska; upowszechnił się w kulturze dworskiej i szlacheckiej;

błyskotliwie sformułowane twierdzenie lub rozumowanie wewnętrznie sprzeczne lub przeczące powszechnie przyjętym poglądom

typ relacji intertekstualnej; swobodna przeróbka tekstu literackiego, przekształcająca styl i motywy pierwowzoru; komiczną odmianą parafrazy jest parodia, satyryczną trawestacja

tożsamość lub podobieństwo treściowe lub kompozycyjne kilku analogicznych segmentów utworu literackiego; paralelizm może służyć podkreśleniu podobieństw lub przeciwstawieniu elementów treści

typ relacji intertekstualnej, odmiana stylizacji lub parafrazy, pokrewna trawestacji

typ relacji intertekstualnej, odmiana stylizacji, utwór nawiązujący do stylu, repertuaru motywów tematycznych lub kompozycji określonego utworu lub grupy utworów

jedna z podstawowych kategorii estetycznych, wprowadzona dla opisu antycznej tragedii greckiej; przedstawianie odpowiednio dobranych postaci i zdarzeń w sposób wzniosły

figura stylistyczna, odmiana metafory; przedstawianie przedmiotów, zwierząt, roślin, zjawisk natury jako przedmiotów działających i myślących jak ludzie;

figura stylistyczna, polega na zastąpieniu nazwy własnej lub pojęcia przez metaforyczną charakterystykę ich desygnatu; oświecenia, zjawisko częste w stylu publicystycznym

gatunek liryki wywodzący się ze starożytnej greckiej melicznej poezji obrzędowej, pozbawiony wyrazistych wyznaczników kompozycyjnych czy tematycznych

typ kradzieży własności intelektualnej w nauce lub sztuce; przywłaszczenie sobie czyjegoś pomysłu, dzieła i podanie ich za własne, opublikowane pod własnym nazwiskiem

z greckiego nadmiar, błąd stylistyczny; wypowiedź zawierająca wyrazy zbędne, nie dodające nic do jej sensu

fikcyjny podmiot w utworze literackim, wypowiadający monolog liryczny

dłuższy utwór , zwykle wierszowany, o charakterze epickim lub lirycznym

poemat mający postać dramatu niescenicznego

rodzaj wierszowanej rozprawy o funkcjach poznawczych (naukowych lub filozoficznych)

romantyczny gatunek poezji epickiej; epizodyczna fabuła przerywana dłuższymi dygresjami narratora

gatunek poezji epickiej; utwór o spójnej , nie rozbudowanej fabule

parodia eposu, błahy temat przedstawiony jest za pomocą środków stylistycznych eposu

odmiana poematu dydaktycznego; rozbudowany opis jakiegoś miejsca, którego charakter podporządkowany jest określonej wizji świata

pisany prozą utwór o cechach kompozycyjnych utworu lirycznego

dział teorii literatury zajmujący się budową dzieła literackiego

dziedzina twórczości literackiej, obejmująca utwory wierszowane, współcześnie pojęcie używane jako synonim liryki

figura stylistyczna polegająca na określeniu własności przedmiotu lub zjawiska na zasadzie uwydatnienia jego podobieństwa z innym, często należącym do innej kategorii

komentarz dotyczący powstania, wydania lub treści książki, zamieszczony na jej końcu

gatunek literacki z pogranicza epiki narracyjnej i eseju filozoficznego; opowieść, której schematyczna fabuła ma stanowić egzemplifikację wyłojonych w niej twierdzeń; forma ukształtowana w okresie oświecenia

podstawowy gatunek epiki; prozatorski utwór narracyjny o znacznej objętości i wielowątkowej fabule

synkretyczny gatunek literacki, łączący elementy liryki i epiki; utwór poetycki, którego fabuła jest przesycona grozą i tajemniczością, ulokowana często w odległej epoce lub miejscu

zespół bliskich sobie czasowo zjawisk literackich będących wyrazem określonych tendencji światopoglądowych, artystycznych i filozoficznych

koncepcja bohatera literackiego, łącząca cechy twórcy i tytanicznego buntownika przeciw siłom odpowiedzialnym za nieszczęścia ludzkości, człowieka, narodu

mowa niewiązana, pozbawiona dodatkowej organizacji rytmicznej wynikającej z podziału na wersy

typ utworów literackich należących do prozy, w których warstwa stylistyczna jest ukształtowana na wzór utworów poetyckich, fabuła jest zredukowana, język utworu podlega silnej rytmizacji i metaforyzacji

zjawisko prozodyczne występujące w tekstach poetyckich, będące wynikiem pojawienia się niezgodności pomiędzy segmentacją składniową i wersową

komentarz, objaśnienie określonego fragmentu tekstu dzieła naukowego lub literackiego, dodane przez autora lub wydawcę i umieszczone u dołu strony, na końcu rozdziału lub całego dzieła

gatunek literatury dydaktycznej wywodzący się z Biblii i literatur religijnych Dalekiego Wschodu; utwór narracyjny o charakterze parenetycznym, w którym treści moralne komunikuje się poprzez alegoryczne przykłady

krótkie zdanie utrwalone w tradycji ustnej, wyrażające ogólną prawdę, radę, przestrogę, spostrzeżenie obyczajowe

adresowane do Jahwe pieśni religijne, wywodzące się z tradycji judaistycznej, przyjęte przez chrześcijaństwo i włączone do liturgii

dziedzina twórczości słownej obejmująca teksty drukowane i inne rodzaje wypowiedzi w środkach masowego przekazu poświęcone aktualnej tematyce politycznej, społecznej, kulturalnej

moment zwrotny w rozwoju akcji, odznaczający się maksymalnym natężeniem występującego miedzy postaciami konfliktu

figura retoryczna mająca postać pytania zadanego odgrywającego rolę oznajmienia; służy ożywieniu stylu i angażuje słuchacza , zmuszając go do współtworzenia sensu komunikatu

fragment epopei lub samodzielny utwór epicki o charakterze patetycznym, opiewający znanego bohatera lub doniosłe wydarzenie historyczny

omówienie treści książki, wystawy, spektaklu, koncertu, filmu połączone z jego krytyczną analizą lub oceną, ogłoszone w czasopiśmie, telewizji lub radiu

wypowiedź w ramach dialogu; odpowiedź na coś, zwłaszcza w czasie dyskusji; powtórzenie, kopia czegoś, zwykle dzieła sztuki, nie zawsze dokładnie taka sama jak pierwowzór

gatunek publicystyczny ukształtowany w drugiej połowie XIX wieku, wywodzący się z dziennika podróży, listu, diariusza, pamiętnika; relacja ze zdarzeń, oparta na bezpośrednich obserwacjach autora

teoretyczna i praktyczna nauka sprawnego i pięknego mówienia

najszersza kategoria klasyfikacji literatury; tradycyjne kryteria podziału na rodzaje literackie to monocentryczność, pozostająca w opozycji do dramatu, semantyczna jednopłaszczyznowość liryki w przeciwieństwie do dwupłaszczyznowości epiki

gatunek epicki powstały w starożytnej Grecji; dłuższy utwór prozą o powikłanej treści

obszerna praca naukowa albo filozoficzna prezentująca wywód teoretyczny uzasadniający określony punkt widzenia lub rozwiązanie problemu

niewielka rozprawa, szkic, artykuł, studium; rodzaj wypracowania szkolnego, w którym należy przedstawić argumentowana opinię na dany temat wedle schematu: przedstawienie tezy, rozwinięcie, wnioski

wypowiedzenie, które treściowo i komunikacyjnie odpowiada zdaniu, nie zawiera jednak osobowe formy czasownika

zgodność brzmienia wygłosów wyrazów zlokalizowanych w klauzuli lub średniówce co najmniej dwóch wersów utworu poetyckiego

typ literatury dydaktycznej; utwór ośmieszający ludzkie wady lub negatywne zjawiska społeczne i obyczajowe; od starożytności po oświeceniowy klasycyzm traktowana jako odrębny gatunek poetycki

wydzielona przestrzeń przeznaczona do działań teatralnych

tekst stanowiący podstawę dla realizacji filmu lub audycji telewizyjnej; zawiera ogólną charakterystykę poszczególnych scen, dialogi, charakterystykę postaci;

dokonany na podstawie scenariusza szczegółowy zapis ujęć ; autorami scenopisów są zazwyczaj reżyser i operator filmu, jak również scenarzysta, scenograf i kompozytor muzyki

odmiana fantastyki kształtująca wizje przyszłości zdominowanej przez wysoko rozwiniętą technikę, zapoczątkowana w literaturze XIX wieku i rozwinięta w XX wieku, zwłaszcza w USA

humorystyczny utwór literacki o charakterze krótkiej scenki dialogowej, przeznaczony do wykonywania na estradzie, zwłaszcza w kabarecie

wypowiedź o charakterze perswazyjnym, mająca stwarzać pozory poprawnego rozumowania, której celem jest świadome doprowadzenie jej adresata do wyciągnięcia fałszywych wniosków

kunsztowny gatunek poetycki, którego wyznacznikiem jest struktura wersyfikacyjna; utwór czternastowersowy o rozmaitych rozwiązaniach stroficznych i rymowych

ustny lub pisemny skrót tekstu zawierający zasadnicze elementy jego treści

zwrotka, powtarzający się w utworze poetyckim kilku wersowy układ rytmiczny, zwykle o określonym układzie rymów, zorganizowany jako całość i zazwyczaj również wyodrębniony typograficznie

technika pisarska pozwalająca na prezentowanie stanów świadomości bohatera w momencie ich krystalizowania się, bez porządkujących ingerencji narratora;

zespół własności językowych i kompozycyjnych nie wynikających z ograniczeń narzucanych przez system językowy i nie motywowanych funkcją komunikacyjną;

znak, którego funkcje semantyczne są wynikiem konwencji; przedmiot lub sytuacja będące nośnikiem dodatkowych znaczeń, w które wyposażyła je społeczna konwencja lub tradycja

typ metafory, w której pojęcie ogólniejsze zastąpione jest bardziej szczegółowym lub na odwrót

przedział międzywyrazowy przypadający w stałym punkcie wersu

ogół zdarzeń, miejsc i postaci przedstawionych w utworze literackim, pozostający w rozmaitych relacjach do rzeczywistości empirycznej;

czerpiący z doświadczeń surrealizmu i egzystencjalizmu awangardowy nurt w dramaturgii XX wieku; najbardziej wyrazistą cechą teatru absurdu jest niska mimetyczność i groteskowość świata przedstawionego

wypowiedź, najczęściej wielozdaniowa, tworząca zamkniętą i spójną całość treściową; tekst dzieła literackiego, na który składa się linearny układ wyrazów i ich znaczeń

to, o czym mówi utwór literacki; centralny zespół motywów, któremu funkcjonalnie podporządkowane są pozostałe elementy kompozycyjne dzieła literackiego

teza światopoglądowa, której ilustrację stanowi rzeczywistość przedstawiona w utworze literackim

pochodzące ze starożytnej retoryki i obowiązujące do końca XVIII wieku rozróżnienie trzech poziomów stylistycznych, które zgodnie z zasadą decorum powinny charakteryzować określone rodzaje wypowiedzi

relatywnie ozdobny, przeznaczony był dla mów okolicznościowych, elegii i poematów

wyraz, zwrot lub wyrażenie o precyzyjnie wyznaczonej treści i zakresie, funkcjonujące w ramach teorii naukowych

okoliczności wydarzeń rozgrywających się w świecie przedstawionym dzieła literackiego

wywodzący się z kultu Dionizosa gatunek dramatu antycznego; w tragedii znajdowało swój wyraz przekonanie starożytnych Greków o fatalizmie losu ludzkiego

odmiana dramatu o silnie kontrastujących ze sobą motywach tragicznych i komicznych; w erze nowożytnej połączenie elementów tragicznych i komicznych obecne było w twórczości Szekspira

jedna z najważniejszych kategorii estetycznych, będąca w centrum zainteresowania różnych nurtów filozoficznych; tragizm w literaturze oznacza koncepcję człowieka

gatunek piśmiennictwa naukowego; dużych rozmiarów rozprawa poświęcona szczegółowemu omówieniu jakiegoś obszernego problemu; gatunek liryki pośredniej, utwór poetycki stylizowany na traktat naukowy

jedna z dwóch kategorii opisu dzieła literackiego, najczęściej przeciwstawiana jest jego formie

zasada obowiązująca w tragedii antycznej i klasycystycznej, nakazująca budować fabułę dramatu wokół jednego wątku (jedność akcji) oraz zamknąć ją w obrębie jednej przestrzeni scenicznej (jedność miejsca) w okresie doby (jedność czasu)

odmiana postaci literackiej charakteryzująca się jednowymiarowością cech, nierzadko podlegających hiperbolizacji, reprezentatywnej dla określonego środowiska, postawy życiowej czy sposobu myślenia; przeciwieństwo charakteru

umieszczana w tytulaturze nazwa własna publikacji lub jej części, mająca postać litery, wyrazu, zwrotu, wyrażenia lub zdania, nadana przez autora lub wydawcę i nawiązująca do treści utworu

sposób przedstawienia, forma opracowania jakiegoś tematu, wątku, sceny, postaci

termin wywodzący się od nazwiska tytułowego bohatera powieści poetyckiej A

ciąg zdarzeń fabularnych wyodrębniony ze względu na występujące w nich postaci; wątki tworzą zwykle układ hierarchiczny, w którym wyróżnia się wątek główny i wątki poboczne

wyodrębniona typograficznie w postaci odrębnej linijki tekstu cząstka utworu poetyckiego, stanowiąca całość rytmiczną i intonacyjną, podstawowy element kompozycji wersyfikacyjnej

wyodrębniony graficznie, a niekiedy także opatrzony numerem drobny odcinek tekstu Biblii, równy najczęściej zdaniu wielokrotnie złożonemu lub kilku zdaniom; tworzy całość o dwudzielnej strukturze znaczeniowo

ogół odmian wiersza występujących w określonej tradycji literackiej; zajmujący się ich opisem dział poetki, badający rytm i kompozycję stroficzną wiersza

tekst o kształcie rytmicznym zdeterminowanym przez podział na wersy; przeciwieństwo prozy; krótki utwór należący do poezji lirycznej; wers; linijka tekstu o określonej liczbie znaków

poeta natchniony przez Boga, obdarzony darem przewidywania przyszłości; wywodząca się ze starożytności koncepcja poety

poprzedzające dzieło wprowadzenie napisane przez autora, redaktora, tłumacza lub wydawcę, informujące o rozmaitych aspektach dzieła i okolicznościach jego powstania, często zawierające podziękowania

gatunek dziennikarski; odmiana reportażu w postaci rozmowy, zazwyczaj związana z jakimś wydarzeniem, problemem lub zjawiskiem społecznym

zdarzenie dające początek akcji utworu, burzące istniejący stan równowagi, ujawniające ukryte sprzeczności głównych bohaterów konfliktu